(2) ای خداوندی که در برابر نعمتهایی که بندگانت را ارزانی میداری به پاداشت رغبتی نیست.
(3) ای خداوندی که از بخشیدن پشیمان نمیشوی.
(4) ای خداوندی که پاداش عمل بنده را نه برابر عمل، بلکه بیش از آن میدهی.
(5) نعمتت بیهیچ سابقه است و عفو تو بر مقتضای فضل و احسان توست و عقوبتت بر آیین عدالت است و هر چه تقدیر کنی خیر ما در آن است.
(6) اگر عطا کنی، عطای خویش به منّت نیامیزی و اگر منع کنی، منع کردنت نه از روی ستم باشد.
______________________________
[1] دعای آن حضرت است در وداع ماه رمضان.
ترجمه الصحیفة السجادیة ،ص:281
(1) پاداش نیک دهی کسی را که سپاست گوید، با آنکه تو خود او را سپاس گفتن الهام کردهای.
(2) جزای خیر دهی کسی را که تو را بستاید، با آنکه تو خود او را ستایشگری آموختهای.
(3) عیب کسی را میپوشی که اگر میخواستی، رسوایش میساختی.
به کسی عطا میکنی که اگر میخواستی، عطا از او باز میگرفتی. و آن دو یکی در خور آن بود که رسوایش کنی و یکی سزای آن بود که عطای خویش از او بازگیری. ولی تو ای خداوند، کار خود بر تفضل بنا نهادهای و قدرت خود را بر گذشت از گناهان جاری داشتهای.
(4) با آنان که تو را عصیان کنند، با بردباری رویاروی شوی و آنان را که آهنگ ستم بر خود کنند، مهلت دهی. آری ای پروردگار من، مهلتشان دهی و با آنان مدارا کنی، باشد که به سوی تو باز گردند، و چاره کارشان به توبه سپاری، تا آن که باید هلاک شود به خلاف رضای تو در مهلکه نیفتد و آن که از نعمت تو مست غرور شده و طریق شقاوت در پیش گرفته بدبخت نگردد، مگر آنگه که دیگرش عذر نماند و حجت بر او تمام شود. همه اینها از روی کرم و عفو توست ای خدای بخشنده و سودی است که از عطوفت تو حاصل گردد، ای خدای بردبار.
(5) ای خداوند، تویی که در عفو به روی بندگانت گشودهای و آن را توبه نامیدهای. و برای رسیدن به این در، آیاتی را که بر پیامبرت وحی کردهای راهنما ساختهای، تا کسی آن در گم نکند، که تو ای خداوندی که بزرگ و متعالی است نام تو، خود گفتهای: «به درگاه خدا توبه کنید، توبهای از روی اخلاص باشد که پرودگارتان، گناهانتان را محو کند و شما را به بهشتهایی داخل کند که در آن نهرها جاری است. در آن روز، خدا پیامبر و کسانی را که به او ایمان آوردهاند فرو نگذارد، و نورشان پیشاپیش و در سمت راستشان در حرکت باشد. میگویند: ای پروردگار
ترجمه الصحیفة السجادیة ،ص:282
ما، نور ما را برای ما به کمال رسان و ما را بیامرز، که تو بر هر کاری توانایی.» [2] پس کسی که از دخول به چنین سرایی- سرای توبه- پس از گشودن در و بر گماشتن راهنما غفلت ورزد، چه عذر تواند آورد؟ (1) ای خدای من، تو کسی هستی که در معامله با بندگان خود، همواره به سود آنان در بها میافزایی و میخواهی که در معامله با تو سود برند و به افزون دهی و نزول بر آستان تو کامیاب شوند، که تو خود گفتهای- بزرگ و متعالی است نام تو و بلند است مرتبت تو- «هر کس کار نیکی انجام دهد، ده برابر به او پاداش داده شود و هر که کار بدی انجام دهد، تنها همانند آن کیفر بیند.» [3] و نیز تو خود گفتهای: «مثل آنان که مال خود را در راه خدا انفاق میکنند مثل دانهای است که هفت خوشه بر آورد، و در هر خوشهای صد دانه باشد، خدا پاداش هر که را که بخواهد، چند برابر میکند.» [4] و نیز تو خود گفتهای: «کیست که به خدا قرض الحسنه دهد، تا خدا بر آن چند برابر بیفزاید؟» [5] و نظایر این آیات که در قرآن در باب مضاعف شدن حسنات نازل کردهای.
(2) بار خدایا، تویی که به وسیله وحیی که از عالم غیب فرستادی و به ترغیب خویش، آدمیان را به چیزهایی راه نمودی که اگر پنهان میداشتی، از دیدگانشان پنهان میبود. گوششان از شنیدن آواز آن ناتوان و اندیشههایشان از تصور آن عاجز میآمد، که تو خود گفتهای:
«مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم. مرا سپاس گویید و ناسپاسی من مکنید.» [6] و نیز گفتهای: «اگر مرا سپاس گویید، بر نعمت شما میافزایم و اگر کفران کنید بدانید که عذاب من سخت است.» [7] و گفتهای:
______________________________
[2] سوره 66- آیه 8
[3] سوره 6- آیه 160
[4] سوره 2- آیه 261
[5] سوره 2- آیه 245
[6] سوره 2- آیه 152
[7] سوره 14- آیه 7
ترجمه الصحیفة السجادیة ،ص:283
(1) «بخوانید مرا، تا شما را پاسخ گویم. آنهایی که از پرستش من سرکشی میکنند زودا که در عین خواری به جهنم در آیند.» [8] بار خدایا، دعای بندگان را به درگاه خود، عبادت خواندهای و ترک آن را خودپسندی و سرکشی، و کسانی را که از آن سر بر تابند وعده جهنم و خواری آن دادهای. از این روست که تو را به نعمت و بخششت یاد کردند و به فضل و احسانت سپاس گفتند و هم به فرمان تو، تو را به دعا خواندند، و در راه تو صدقه دادند تا به ثوابشان بیفزایی، و در آن بود رهاییشان از خشم تو و کامیابیشان به خشنودی تو.
(2) بار خدایا، اگر یکی از آفریدگان تو، آفریده دیگر را چنان راهنمایی کرده بود که تو بندگانت را راهنمایی کردهای، او را به صفت انعام و احسان متصف میساختند و به هر زبان میستودندش. پس حمد و سپاس تو را، تا هر زمان که سپاست توان گفت و تا آنگاه که بر حمد تو لفظی باقی است و معنایی که در این طریق بهرهای از آن توان یافت.
(3) ای خداوندی که احسان و فضل خویش به بندگانت عطا کردهای و آنان را در بخشش و عطا غرقه ساختهای. آثار نعمت تو بر ما چه آشکار است و احسان تو در حق ما چه بسیار. و چه بسیار ما را به برّ و نیکی خویش مخصوص گردانیدهای.
(4) ما را به دین برگزیده خود، آیین پسندیده خود، شریعت سهل و آسان خود هدایت کردی و دیدگانمان را بینا ساختی که به تو تقرب جوییم و به مقام کرامت تو واصل آییم.
(5) بار خدایا، یکی از این برگزیدهترین وظایف و خاصترین واجبات، ماه رمضان را قرار دادی. ماهی که آن را از میان دیگر ماهها ویژگی دیگری بخشیدهای و از میان همه زمانها و روزگارها اختیارش کردهای و
______________________________
[8] سوره 40- آیه 60
ترجمه الصحیفة السجادیة ،ص:284
بر همه اوقات سال برتریاش نهادهای، (1) زیرا که در آن قرآن و نور نازل کردهای و بر تکالیف مؤمنان چند برابر افزودهای و روزه را در آن واجب داشتهای و مردمان را به بر پای خاستن برای عبادت خود ترغیب کردهای و شب قدر را که از هزار ماه بهتر است تجلیل فرمودهای. و چون رمضان را به ما عطا کردی، ما را بر دیگر امتها فضیلت نهادی و از میان پیروان دیگر کیشها برگزیدی. پس ما به فرمان تو روزش را روزه داشتیم و شبش را به نماز برخاستیم، و با روزه داشتن و نماز خواندن در این ماه به رحمتی که ما را ارزانی داشته بودی روی نهادیم و آن را وسیله نیل به ثواب تو قرار دادیم. تویی که هر چه از تو خواهند توانی داشت و آنچه از فضل و احسان تو طلبند توانی داد و به خواستاران مقام قرب خود نزدیک هستی.
(2) ای خداوند، ماه رمضان در میان ما بس ستوده زیست و ما را مصاحب و یاری نیکو بود و گرانبهاترین سودهای مردم جهان را به ما ارزانی داشت. اما چون زمانش به سر رسید و مدتش و شمار روزهایش پایان گرفت، آهنگ رحیل کرد.
(3) ای خداوند، اینک با او وداع میکنیم، همانند وداع با عزیزی که فراقش بر ما گران است و رفتنش ما را غمگین و گرفتار وحشت تنهایی کند، عزیزی که او را بر ما پیمانی است که باید نگهداریم و حرمتی که باید رعایت کنیم و حقی که باید ادا نماییم. پس، اکنون میگوییم: (4) بدرود ای بزرگترین ماه خداوند و ای عید اولیای خدا.
(5) بدرود ای گرامیترین اوقاتی که ما را مصاحب و یار بودی، ای بهترین ماه در همه روزها و ساعتها.
(6) بدرود ای ماه دست یافتن به آرزوها، ای ماه سرشار از اعمال شایسته بندگان خداوند.
(7) بدرود ای یار و قرینی که چون باشی، قدرت بس جلیل است و چون
ترجمه الصحیفة السجادیة ،ص:285
رخت بر بندی، فراقت رنج افزا شود. ای مایه امید ما که دوریت برای ما بس دردناک است.
(1) بدرود ای همدم ما که چون بیایی، شادمانی و آرامش بر دل ما آری و چون بروی، رفتنت وحشت خیز است و تألم افزای.
(2) بدرود ای همسایهای که تا با ما بودی، دلهای ما را رقّت بود و گناهان ما را نقصان.
(3) بدرود ای یاریگر ما که در برابر شیطان یاریمان دادی و ای مصاحبی که راههای نیکی و فضیلت را پیش پای ما هموار ساختی.
(4) بدرود که آزاد شدگان از عذاب خداوند، در تو چه بسیارند، و چه نیکبخت است آن که حرمت تو نگه داشت.
(5) بدرود که چه بسا گناهان که از نامه عمل ما زدودی و چه بسا عیبها که پوشیده داشتی.
(6) بدورد که درنگ تو برای گنهکاران چه به درازا کشید و هیبت تو در دل مؤمنان چه بسیار بود.
(7) بدرود ای ماهی که هیچ ماه دیگر را توان همسری با تو نیست.
(8) بدرود ای ماهی که تا تو بودی، امن و سلامت بود.
(9) بدرود ای آن که نه در مصاحبت تو کراهت بود و نه در معاشرتت ناپسندی.
(10) بدرود که سرشار از برکات بر ما در آمدی و ما را از آلودگیهای گناه شست و شو دادی.
(11) بدرود که به هنگام وداع از تو نه غباری به دل داریم و نه از روزهات ملالتی در خاطر.
(12) بدرود که هنوز فرا نرسیده از آمدنت شادمان بودیم و هنوز رخت بر نبسته از رفتنت اندوهناک.
(13) بدرود که چه بدیها که با آمدنت از ما دور شد و چه خیرات که ما را
ترجمه الصحیفة السجادیة ،ص:286
نصیب آمد.
(1) بدرود تو را و آن شب قدر تو را که از هزار ماه بهتر است.
(2) بدرود که دیروز که در میان ما بودی آزمند ماندنت بودیم و فردا که از میان ما خواهی رفت آتش اشتیاق در دل ما شعله خواهد کشید.
(3) بدرود تو را و آن فضل و کرم تو را که اینک از آن محروم ماندهایم. و بر آن برکات که پیش از این ما را داده بودی و اینک از کفش دادهایم.
(4) بار خدایا، ما آشنای این ماهیم، ماهی که ما را بدان شرف و منزلت دادی و به برکت نعمت و احسان خویش روزه داشتنش را توفیق دادی، در حالی که مردمان شقی قدرش را نشناختند و شور بختی خویش را از فضیلتش محروم ماندند.
(5) ای خداوند، تو بودی که ما را برگزیدی و به شناخت این ماه توفیق عنایت کردی و به سنت آن راه نمودی. تو بودی که ما را توفیق روزه داشتن و نمازگزاردن ارزانی داشتی، هر چند ما قصور ورزیدیم و اندکی از بسیار به جای آوردیم.
(6) بار خدایا، حمد تو راست در حالی که به بدکرداری خویش اقرار میکنیم و به تبهکاری خویش معترفیم. برای رضای توست اگر در اعماق دلمان پشیمان شدهایم و از سر صدق از تو پوزش میطلبیم. پس در برابر قصوری که در این ماه در طاعت تو ورزیدهایم، ما را پاداشی ده که به یاری آن بر فضیلت مرغوب دست یابیم و آن اندوختههای گوناگون را که به آن مشتاق شدهایم بستانیم. عذر تقصیر ما را در ادای حق خود بپذیر و عمر ما را تا رمضان دیگر دراز کن. و چون به رمضان دیگر رسیدیم، یاریمان ده تا آن سان که سزای خداوندی توست عبادتت کنیم و ما را به منزلتی رسان که سزاوار طاعت توست و به چنان اعمال شایستهای برگمار که ادای حق تو را در این رمضان و رمضان دیگر، بایسته باشد.
ترجمه الصحیفة السجادیة ،ص:287
(1) بار خدایا، در این ماه اگر قصد گناه کردهایم، یا مرتکب آن شدهایم، یا به عمد خطایی از ما سر زده، یا از سر فراموشی ستمی بر خود روا داشتهایم، یا پرده حرمت دیگری را دریدهایم، بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و گناه ما در پرده اغماض فرو پوش و ما را عفو کن و در برابر دیدگان شماتت کنندگان قرار مده و زبان طاعنان در حق ما دراز مگردان و ما را به رأفت پایان نیافتنی و فضل و کرم نقصان ناپذیر خود به کاری برگمار که خطاهایی را که در این ماه مرتکب شدهایم و تو آن را نپسندیدهای، از میان ببرد یا فرو پوشد.
(2) بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندان او. ما از سپری شدن رمضان اندوهگینیم، تو ما را بر اندوه این فراق پاداش خیر ده و این روز عید و روز روزه گشادن را بر ما مبارک گردان. چنان کن که روز عید از شمار بهترین روزهایی باشد که بر ما گذشته و عفو تو را به سوی ما آورده و گناه ما را زدوده است. بار خدایا، گناهان آشکار و نهان ما را بیامرز.
(3) ای خداوند، با به پایان رسیدن این ماه ما را از لوث گناه پاک نمای و با رفتنش، از ورطه گناهان برهان و از نیکبختترین کسانی قرار ده که در آن به عبادت تو پرداختهاند و نصیبشان از همه بیشتر بوده و بیش از همه از آن بهره یافتهاند.
(4) بار خدایا، اگر کسی از بندگان تو، حق این ماه آن چنان که شایسته اوست رعایت کرده و حرمتش نگه داشته و وظایف خود و احکام آن را به جای آورده و از گناهان پرهیز کرده و به تو تقرب جسته، آن سان که خشنودی تو نصیبش شده و رحمت تو بر او روی نهاده، ای خداوند، همانند مزدی که او را میدهی، از خزانه بینیازیت به ما نیز ارزانی دار و چند برابر آن از فضل خود عطا فرمای، که خزاین فضل تو را نقصان نیست، بلکه همواره در افزایش است، و معادن احسان تو دستخوش فنا
ترجمه الصحیفة السجادیة ،ص:288
نشود و بخشش تو چه بخششی گواراست.
(1) بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و برای ما مزدی بنویس چونان مزد کسی که این ماه را تا روز قیامت روزه داشته و تو را عبادت کرده است.
(2) ای خداوند، ما در این روز فطر، روز عید و شادمانی مؤمنان، روز اجتماع مسلمانان به گرد یکدیگر، از هر گناه که مرتکب شدهایم و از هر کار زشت که زین پیش از ما سر زده، و از هر خیال بد که در دل خود پنهان داشتهایم، توبه میکنیم، توبه کسی که در دل خیال بازگشتش به گناه نیست و بار دیگر به گناه باز نگردد، توبهای بیبازگشت، عاری از هر گونه شک و ریب. بار خدایا، چنین توبهای را از ما بپذیر و از ما خشنود شو و ما را در آن توبه ثابت قدم گردان.
(3) ای خداوند، روزی ما ساز خوف از عقاب جهنم را و شوق به نعیم بهشت را، تا لذت آنچه را که از تو خواستهایم در یابیم و از اندوه آنچه از آن به تو پناه میآوریم وارهیم.
(4) ای خداوند، ما را در شمار توبه کنندگانی در آور که محبت خود را به آنان ارزانی داشتهای و پذیرفتهای که به طاعت تو باز گردند، ای دادگرترین دادگران.
(5) ای خداوند، از پدران و مادران و همکیشان ما، آنان که دیده از جهان بستهاند و آنان که هنوز جام مرگ ننوشیدهاند، در گذر.
(6) بار خدایا، بر محمد پیامبر ما و خاندان او درود بفرست همچنان که بر ملائکه مقربین خود درود فرستادهای. و بر او و خاندانش درود بفرست، آن سان که بر پیامبران مرسل خود درود فرستادهای. و درود بفرست بر او و خاندانش، آن سان که بندگان صالح خود را درود فرستادهای، درودی بر تر از درود آنها، ای پروردگار جهانیان. درودی که برکت آن به ما رسد و سود آن نصیب ما گردد و سبب استجابت دعای
ترجمه الصحیفة السجادیة ،ص:289
ما شود، (1) که تو کریمتر کسی هستی که بدو رغبت توان یافت و کارسازترین کسی هستی که بدو توکل توان کرد و تو خود بخشندهترین کسان به سائلان درگاه خود هستی. و أنت علی کل شیء قدیر.
ترجمه الصحیفة السجادیة ،ص:294
(1)